Lorem Ipsn gravida nibh vel velit auctor aliquet.Aenean sollicitudin, lorem quis bibendum auci elit consequat ipsutis sem nibh id elit
TWITTER GPLUS FACEBOOK BEHANCE PINTEREST

نگاهی اجمالی به انواع روش‌های انجام و تحویل پروژه و نقش‌های متنوع معماران در هریک

حمیدرضا موسوی، پاییز 1403

نگاهی اجمالی به انواع روش‌های انجام و تحویل پروژه و نقش‌های متنوع معماران در هریک

از مهم‌ترین و اولین کارهایی که هر کارفرما یا توسعه گر در چرخه عمر پروژه باید مد نظر قرار دهد، انتخاب روش انجام و تحویل پروژه ( Project Delivery Method ) است که در نشریه 717 سازمان برنامه و بودجه : راهنمای انتخاب روش تدارک پروژه به آن ” روش انجام پروژه ” و در برخی مراجع دیگر به آن ” روش اجرای پروژه ” اطلاق شده است. شاید هیچ عامل دیگری به اندازه انتخاب روش انجام و تحویل پروژه و روش تأمین مالی پروژه که با هم ” روش تدارک پروژه ” ( Project Procurement Method ) را می سازند، در موفقیت یا شکست پروژه تأثیرگذار نیست.

بخش اعظمی از انواع روشهای انجام و تحویل پروژه در ایران در حوزه پروژه های صنعتی تجربه شده اند و پروژه های ساختمانی به ندرت از آن استفاده کرده اند. بعضی از روشها مانند ” روش انجام و تحویل یکپارچه ” در دنیا نوظهورند و مراحل تکوینی و توسعه ای خود را سپری می کنند. روش انجام و تحویل پروژه به زبان ساده، ” ترکیب، مسئولیت‌ها، تعهدات و روابط مشارکت کنندگان در فرآیند طراحی، تدارکات و ساخت یک پروژه ” را تعیین می‌کند.
تجربه در پروژه‌هایی با مقیاس‌های مختلف نشان داده که اغلب کارفرمایان یا توسعه‌گران بدون آنکه به طور جامع آگاهی از انواع روش‌های انجام و تحویل پروژه داشته باشند، یک یا ترکیبی از این روش‌ها را به طور ناقص استفاده می‌کنند و دردآورتر اینکه معماران نیز تسلطی بر این روش‌ها ندارند و در نتیجه نمی‌توانند آنرا به درستی برای صاحب کار تبیین کرده و نقش خود را نیز در پروژه به درستی تعریف کنند.

با توجه به این ضرورت انجمن معماران آمریکایی ( AIA ) بخش سوم مشتمل بر فصول 9 تا 14- قریب به 450 صفحه – از کتاب مرجع و درخشان “ راهنمای معمار ( Architect’s Handbook ) ” را به ” انجام و تحویل پروژه ” و فصل 9 را به ” انجام و تحویل پروژه طراحی ” اختصاص داده است. ترجمه فصل 9.1 با عنوان ” روش‌های انجام و تحویل پروژه ” در آموزه های لابراتوآر در دسترس همگان قرار گرفته است، با این وجود معرفی روش‌ها به زبان ساده و کوتاه در متن حاضر گنجانده شد.

1. روش طراحی-مناقصه-ساخت

در این روش که به اصطلاح روش سه عاملی یا روش متعارف یا روش سنتی نامیده می‌شود، کارفرما پروژه را در یک توالی سه مرحله‌ای انجام می‌دهد. در مرحله نخست تهیه طرح را به معمار می‌سپارد؛ سپس در مرحله بعد با کمک معمار ، پیمانکار را انتخاب می‌کند و در نهایت در مرحله سوم تدارکات و ساخت پروژه به وسیله پیمانکار منتخب به انجام می‌رسد.
در این روش بارزترین مسئولیت معمار، طراحی و مدیریت پروژه طراحی ( از طراحی مفهومی تا تهیه مدارک ساخت ) در گام نخست، همکاری با کارفرما در انتخاب پیمانکار و نظارت بر ساخت و تحویل پروژه در گام‌های بعد است.

2. روش مدیریت ساخت در مقام مشاور

در این روش کارفرما همان توالی خطی روش طراحی- مناقصه – ساخت را دنبال می کند با این تفاوت که علاوه بر بهره گیری از خدمات معمار و پیمانکار از یک مدیر ساخت به عنوان بازوی فنی خود برای مدیریت معمار و پیمانکار بهره می برد. در این روش کماکان معمار و پیمانکار به صورت مستقیم با کارفرما قرارداد منعقد می‌نمایند اما راهبری و مدیریت این دو رکن با مدیر ساخت و انجام تعهدات کارفرما در قبال معمار و پیمانکار منوط به تأیید مدیرساخت است.به همین خاطر بر این نقش نام ” مدیر ساخت – مشاور ” گذاشته اند. در سال‌های گذشته از مدیر ساخت در قالب یک غلط مصطلح با عنوان مدیر طرح یا عامل چهارم یاد شده است. سازمان برنامه و بودجه در سند ” 541371/1401 مورخ 05/10/1401 : ضوابط ارائه خدمات مدیریت طرح تا حد ممکن در صدد رفع تناقضات ناشی این غلط مصطلح برآمده است. در این روش، معمارهم می تواند مانند روش قبلی مسئولیت طراحی، مدیریت پروژه طراحی و نظارت را برعهده گیرد و هم در صورت داشتن دانش و تجربه لازم، نقش مدیرساخت-مشاور را بازی کند.

3. روش مدیریت ساخت در مقام کارگزار
در این روش مدیر ساخت به نمایندگی از کارفرما، معمار و پیمانکار را به خدمت می‌گیرد. نقش معمار در این روش مشابه نقش وی در روش طراحی – مناقصه – ساخت است و مدیر ساخت برای وی در حکم کارفرماست. معمولاً نقش مدیر ساخت – کارگزار را پیمانکاران زبده ایفا می‌کنند اما معمار با تجربه مدیریت طراحی و ساخت به ویژه پروژه‌های غیر صنعتی که وجه معمارانه آن نسبت به دیسیپلین‌های دیگر برتری دارد نیز می‌تواند گزینه مناسبی برای پذیرش این نقش باشد.
4. روش مدیریت ساخت در مقام سازنده
در این روش پیش از مرحله ساخت کارفرما با معمار قرارداد طراحی منعقد می‌کند و همزمان از مشاوره مدیر ساخت در خلال طراحی برای اطمینان از ساخت‌پذیری و تخمین درست هزینه‌ها بهره می‌برد. به طور معمول در این روش طراحی مفهومی و طراحی مقدماتی و توسعه طراحی و نظارت بر اجرا برعهده معمار و تهیه مدارک ساخت و مسئولیت اجرا برعهده مدیر ساخت است. وظایف مدیر ساخت – سازنده مشابه پیمانکار عمومی / کل است بدین معنا که کارفرما مسئولیت تدارکات و ساخت پروژه را به مدیر ساخت می‌سپارد تا وی رأسا با تأمین کنندگان و پیمانکاران فرعی قرارداد منعقد نماید. معمولاً نقش مدیرساخت-سازنده بر عهده پیمانکار زبده و دارای تیم فنی و مهندسی کارکشته گذاشته می‌شود.
5. روش طرح و ساخت استاندارد
در این روش کارفرما مسئولیت طراحی و ساخت پروژه را به یک مجموعه واحد واگذار می کند؛ سپس شرکت طرح و ساخت رأساً معمار و پیمانکار را به خدمت می گیرد. در این روش معمولاً طرح مفهومی و مشخصات فنی پروژه قبلاً از سوی کارفرما تهیه شده و مبنای کار شرکت طرح و ساخت قرار می گیرد. در ادامه ، معمار مسئولیت تهیه طرح مقدماتی و توسعه طراحی و نظارت بر پیمانکار ساخت را زیر نظر شرکت طرح و ساخت عهده دار است. معمولاً تهیه اسناد ساخت و عملیات تدارکات و ساخت پروژه بر عهده واحد پیمانکار شرکت طرح و ساخت گذاشته می شود. در این روش معمار هم می تواند نقش طراح مفهومی پروژه را ایفا نماید و هم می تواند به عنوان معمار طرف قرارداد شرکت طرح و ساخت نقش بازی کند.
6. روش طرح و ساخت بریجینگ
این روش مشابه روش طرح و ساخت استاندارد است با این تفاوت که کارفرما در ابتدا برای تهیه طرح ( معمولاً طرح مفهومی، طرح مقدماتی و توسعه طراحی ) و مجموعه معیارها و مشخصات فنی از وجود معمار طراح بهره می برد و سپس شرکت طرح و ساخت را انتخاب و طرح و معیارها و مشخصات را در اختیار وی می گذارد تا شرکت طرح و ساخت نسبت به تهیه مدارک ساخت با استفاده از معمار فنی-اجرایی و تدارکات و اجرای پروژه اقدام نماید. در این روش با انتخاب شرکت طرح و ساخت، خدمات معمار طراح پایان نپذیرفته و در ادامه وی نقش مشاور کارفرما را در روند تهیه طرحهای اجرایی و ساخت پروژه و کنترل انطباق آن با طرح اولیه و معیارها و مشخصات فنی بر عهده خواهد داشت. این روش به واسطه وجود مرحله گذار و انتقال مسئولیت طراحی از معمار طراح به معمار فنی-اجرایی به بریجینگ موسوم شده است.
7. روش مدیریت طرح
طرح به مجموعه ای از پروژه ها اطلاق می شود که هدف واحدی را دنبال می کنند و کارکرد غایی و درست طرح منوط به اجرای تمامی پروژه هاست. هنگامی که یک کارفرما اجرای یک طرح را در دست اقدام دارد معمولاً دو شخصیت ” مدیر طرح ” و ” مدیر طراحی ” را همزمان به عنوان دو بازوی اصلی در کنار خود به خدمت می گیرد. مدیر طرح برای تضمین دستیابی به اهداف کیفی، زمانی و مالی در خلال طراحی و ساخت به کارفرما مشاوره می دهد. مدیر طراحی معمار است که استانداردهای طراحی را تبیین کرده و طرح مقدماتی و توسعه طراحی هر پروژه را انجام می دهد و معمولاً تهیه اسناد ساخت و نظارت بر یکایک پروژه ها را به معمار اجرایی هر پروژه واگذار می کند. چنانچه تعداد پروژه های طرح محدود باشد معمار طرح می تواند تهیه اسناد ساخت پروژه ها و نظارت را هم خود عهده دار شود.

در این روش معمار می تواند چهار نقش مختلف را بسته به نوع توانمندیهایش ایفا کند :

– نقش مدیر طرح: چنانچه تجربه کافی در مدیریت فرآیندهای طراحی و ساخت داشته باشد.

– نقش مدیر طراحی : چنانچه تجربه کافی در طراحی و مدیریت تیم‌های طراحی داشته باشد.

– نقش طراح : چنانچه خلاقیت و مهارت کافی در طراحی داشته باشد.
– نقش معمار اجرایی : چنانچه تسلط کافی به استانداردهای ملی و محلی و مقررات اجرایی و تکنولوژی و روشهای ساخت داشته باشد.

8. روش اجرایی یکپارچه پروژه

در این روش کارفرما، معمار و پیمانکار یا یک شخصیت حقوقی واحد را تشکیل می دهند و یا در یک ساختار حقوقی خاص تحت یک رهبری واحد ازهمان ابتدای پیدایش پروژه به صورت یکپارچه و با همکاری تنگاتنگ یکدیگر پروژه را به پیش می برند و ریسکها و دستاوردهای پروژه را به صورت عادلانه میان خود تقسیم می کنند. باربارا جکسن در جستاری تحت عنوان “ نیاز به رهبران پروژه های یکپارچه “، ابعاد روش انجام و تحویل یکپارچه و ضرورت بهره مندی از رهبر پروژه یکپارچه را برای دستیابی به موفقیت بر شمرده است. در این روش مسئولیت محوری معمار همچنان طراحی و مدیریت پروژه طراحی و نظارت بر ساخت است.

به باشگاه شهرآینده بپیوندید ...

لابراتوار ما

تهران، میدان هروی، خیابان وفامنش، بلوار آزادی، پلاک 45

ارتباط با ما